Leikritið Ungfrú Ísland var frumsýnt í Borgarleikhúsinu föstudaginn 17. janúar síðastliðinn. Um er að ræða leikgerð Bjarna Jónssonar og Grétu Kristínar Ómarsdóttur á samnefndri skáldsögu Auðar Övu Ólafsdóttur sem kom út árið 2018. Gréta Kristín Ómarsdóttir leikstýrir einnig verkinu. Með aðalhlutverk fara Íris Tanja Flygenring, Birna Pétursdóttir, Fannar Arnarsson og Hjörtur Jóhann Jónsson. Önnur hlutverk eru leikin af Esther Thalíu Casey, Haraldi Ara Stefánssyni, Jörundi Ragnarssyni, Sólveigu Arnarsdóttur, Unnsteini Manuel Stefánssyni, Vali Frey Einarssyni, Vilhelmi Neto og Þórunni Örnu Kristjánsdóttur.
Erna Agnes fjallaði um skáldsöguna Ungfrú Ísland á sínum tíma á vef Lestrarklefans og má lesa umfjöllun hennar um bókina hér.
Áhorfendur Borgarleikhússins hverfa þarna aftur til ársins 1963. Verkið fjallar um Heklu Gottskálksdóttur, bóndadóttur úr Dölunum, sem dreymir um að verða skáldkona og öðlast virðingu fyrir hæfileika sína. En sá draumur er henni torveldur því hún lifir á tímum þar sem einungis karlar áttu að skrifa og konur áttu bara annaðhvort orðið músa eða móðir. Sagan fjallar um hvernig Hekla reynir að fóta sig í nýju lífi í Reykjavík og um samskipti hennar við þá sem standa henni næst. Þar má nefna æskuvinkonuna Íseyju sem er einnig listhneigð og skapandi, Jón John vin hennar sem er samkynhneigður sjómaður sem dreymir um tilverurétt og að verða búningahönnuður og svo Starkað, kærasta Heklu sem er sjálfstitlað skáld sem hangir á Mokka með öðrum karlkyns listaspírum.
Hraður taktur og samtvinnun
Leikgerðin í höndum Bjarna og Grétu nær afar vel utan um skilaboðin, persónusköpunina og andrúmsloftið sem að skáldsaga Auðar Övu bar með sér. Með öðrum orðum að þá er leikgerðin mjög trú bókinni. Það er skemmtilega hraður taktur í verkinu, samræðurnar fléttast saman og kallast á við hvor aðra þannig að margt er í gangi á sama tíma. Það er samt aldrei truflandi heldur skapast þarna hressandi orka og kröftug samtvinnun milli ólíkra persóna og umfjöllunarefna verksins.
Músa eða móðir
Íris Tanja túlkar Heklu og nær sjarmanum og sjálfsöryggi hennar vel. En persónan Ísey varð þeim mun áhugaverðari í þessari leikgerð heldur en í upphaflegu skáldsögunni og nær hennar saga jafnvel meira að hjarta áhorfenda en saga Heklu. Ísey hefur sama draum og Hekla en ekki jafn mikinn drifkraft eða sjálfsöryggi. Hún verður móðir mjög ung og sem heimavinnandi húsmóðir gefst henni enginn tími til sköpunar nema í örskamma stund sem hún leyfir sér með kaffibollanum á daginn. Birna Pétursdóttir leikur Íseyju og gerir það feikna vel og veit ég að margir í salnum, þá einkum konur, áttu auðvelt með að tengja við hennar sögu. Birna virðist vera fjölhæf leikkona sem getur tekist jafn vel á við stór dramatísk hlutverk og hún gerir í meiri kómískari hlutverkum. Þær Hekla og Ísey eru auðvitað tvær hliðar á sama peningnum nema munurinn liggur í andófs-krafti Heklu. Heklu er þröngvað í hlutverk listamúsu vegna fegurðar sinnar á meðan Ísey er þröngvað í hlutverk móður. Þær endurspegla því báðar þau þröngu hlutverk sem konum var ætlað í margar aldir og eru að mínu mati báðar í aðalhlutverki.
Stílisti og skáld
Fannar Arnarsson var flottur í hlutverki Jón John, með mikla útgeislun, og hlakka ég til að sjá hann í fleiri hlutverkum í framtíðinni. Sagan er að vissu leyti ákall til mannréttinda og er saga Jón John þar sérstaklega mikilvæg, átakanlega sár og sterk. Hjörtur Jóhann lék skáldið Starkað og gerði það líka frábærlega, hann náði þessu óöryggi og breyskleika persónunnar einkar vel og náði samúð áhorfenda.
Flæði og skörun
Leikmynd Kristins Arnars Sigurðssonar og Brynju Björnsdóttur er snjöll og vel úthugsuð. Hún er minimalísk og rústík þar sem hún ferðast um sviðið í stöðugu flæði. Eina stundina er leikmyndin hús og þá næstu er hún rúta. Þetta flæði leikmyndar kallast einkar vel á við takt og skörun samræðna. Leikmyndin er þó frekar myrk og þung og minnir í sjálfu sér ekkert á tímabilið sem um ræðir en þar hjálpar búningaval Filippíu Elísdóttur til að staðsetja og skapa hughrif áhorfenda fyrir áratugnum.
Allir geta tengt
Þarna er lúmskur húmor í gegnum allt verkið, sem er einmitt einnig í stíl við upprunatexta Auðar Övu. Þessi húmor nær sérstaklega vel í gegn með því að hafa leikara á borð við Jörund Ragnarsson og Vilhelm Neto í leikhópnum sem bregða sér í ýmis spaugileg hlutverk. En þetta verk er þó einnig tragískt og mjög þungt. Þarna er farið inn á málefni sem enn eiga mikið erindi í dag eins og jaðarsetning hinsegin fólks, feminísmi og mannréttindi. Málefni sem mikilvægt er að vekja athygli á og ræða. Í grunninn fjallar sagan um tilverurétt og þrá okkar allra að rödd okkar heyrist. Sem er í raun eitthvað sem að allir leikhúsgestir ættu að geta tengt við. Allir ættu að geta séð sig í sögu einhverrar persónu.
Óður til orðsins
Þetta verk er óður til orðsins, til texta og til sköpunar. Persónurnar flæða um og skreyta salinn litskrúðugum texta og fögrum og kröftugum orðum. Tónlistarstjórn Unnsteins Manúels er lágstemmd og mjúk í flæði með textanum en rammar á sama tíma inn tímabil verksins á afar fínlegan hátt, með smá nútímalegu ívafi.
Mér fannst frábært að fá svona sannarlega bókmenntalegt verk túlkað á sviði. Það er mikið um ljóðrænan orðanna flaum og sumum gæti þótt nóg um málalengingarnar – nema ef þeim er tekið fagnandi. Ekki skemmir boðskapurinn sem á einmitt gríðarlega mikið erindi í dag þegar við erum að horfa upp á mikla afturför í réttindum hinseginfólks og á réttindum kvenna á stuttum tíma. Persónurnar eru sterkar og saga þeirra snertir við okkur. Leikarahópurinn er þéttur og vel valið í hvert hlutverk. Ungfrú Ísland er leikverk sem að bókmenntaunnendur ættu sérstaklega ekki að láta framhjá sér fara.